Nie można poznać dobrze swojego regionu czy miasta, nie wiedząc nic o jego zabytkach. Również w Rybniku znajduje się wiele ciekawych miejsc i budowli, o których warto napisać choć kilka słów. Nie sposób oczywiście opisać wszystkiego, toteż wybraliśmy kilkanaście (naszym zdaniem) najciekawszych i najważniejszych.

Prezbiterium Kościoła p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Jednym z najstarszych, a tym samym najistotniejszych, zabytków Rybnika jest prezbiterium kościoła p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Znajduje się przy ul. Gliwickiej, na tzw. Górce Kościelnej. Kościół powstał ok. roku 1450 na miejscu wcześniejszej, drewnianej budowli. Świątynia znajdująca się w tym miejscu jest wspominana już w najstarszych zachowanych dokumentach dotyczących ziem rybnickich. Zgodnie z informacjami zawartymi w kronikach, był to najstarszy kościół parafialny na Górnym Śląsku. Część budowli, która składała się z nawy głównej, kamienno-ceglanego prezbiterium i drewnianej dzwonnicy, rozebrano w 1797 roku, a budulec wykorzystano przy wznoszeniu kościoła p. w. Matki Boskiej Bolesnej. Pozostałą część zabytkowej świątyni przekształcono w kaplicę cmentarną. Pod posadzką kościółka znajduje się grobowiec, w którym pochowane były szczątki rodziny hrabiów Węgierskich z Pilchowic. Kaplica zbudowana jest na rzucie prostokąta, z trójbocznym zamknięciem od strony wschodniej. W apsydzie i przy ścianie zachowały się fragmenty wsporników oraz nasady żeber nie istniejącego już w XVII wieku sklepienia. Kaplica posiada kamienną posadzkę, zaś na zewnątrz zachowały się fragmenty kamiennego cokołu. Dach dwuspadowy, pokryty dachówką, powstał w 1838 roku. W kaplicy znajduje sie ołtarz wczesnobarokowy, ufundowany przez Oppersdorffów w drugiej połowie XVII wieku. Na ścianie zachodniej widać wykrój ostrołukowej, zamurowanej tęczy. W tym właśnie kościele św. Jan Sarkander głosił kazanie podczas swojego pobytu w mieście, w 1619 roku.

Zamek w Rybniku

Innym pięknym i starym zabytkiem Rybnika jest zamek, w którym obecnie znajduje się siedziba Sądu Rejonowego. Powstał prawdopodobnie pod koniec XIII wieku, pierwsza pisemna wzmianka na jego temat pochodzi z 1327 roku. Zamek został wyremontowany i rozbudowany przez hrabiego Oppersdorffa w drugiej połowie XVII wieku. Później rozbudował go także hrabia Józef Węgierski w latach 1776- 1778. Wtedy to do starej części zamku zostały dobudowane na poziomie parteru skrzydła z arkadami, co nadało budowli zachowany do dziś kształt podkowy. Również korpus główny został przebudowany w 1789 roku. Powstał dzięki temu budynek o trzykondygnacyjnym klasycznym korpusie, z późnobarokowymi skrzydłami bocznymi. Na przestrzeni dziejów w zamku znajdował się szpital dla inwalidów armii pruskiej, a także sierociniec. Od 1849 roku część budynków zamkowych zajmował Sąd Powiatowy. W latach 1999- 2000 budynek został gruntownie wyremontowany.

Kościół p. w. Matki Boskiej Bolesnej

Ważnym zabytkiem sztuki sakralnej w Rybniku jest kościół p. w. Matki Boskiej Bolesnej, zwany starym. Został wybudowany w stylu barokowo-klasycystycznym, w latach 1798- 1801. Projekt świątyni stworzył Franciszek Ilgner, ten sam który zaprojektował kościół ewangelicki, a także tworzył projekt przebudowy zamku. Fundatorami kościoła byli ówczesny władca Rybnika hrabia Antoni Węgierski, a także król pruski Fryderyk Wilhelm III. Boczne ołtarze kościoła powstały ok 1800 roku. Kościół jest murowany i otynkowany. W prezbiterium, krótkim i zakończonym półkolistą apsydą, umieszczona jest pieta oraz cztery płaskorzeźby ze scenami przedstawiającymi życie Matki Boskiej z 1519 roku. Płaskorzeźby te pochodzą z tryptyku w ołtarzu kościoła p. w. Najświętszej Mari Panny przy ul. Gliwickiej. Nawa została zaprojektowana na rzucie prostokąta, jest szersza od prezbiterium, trójprzęsłowa. W kościele zachowała się między innymi ambona, datowana na rok 1800 oraz marmurowa chrzcielnica.

Figura św. Jana Nepomucena

Przed tymże kościołem na placu stoi figura św. Jana Nepomucena. Pomnik został ufundowany przez hrabiego Karola Henryka Węgierskiego. Dzieło w stylu późnego baroku wykonał mistrz Jan Melchior Ӧsterreich z Raciborza, w sztuce śląskiej nazywany „rzeźbiarzem twarzy”. W miejscu, w którym teraz stoi figura, znajdował się kiedyś drewniany kościół p. w. św. Jana Chrzciciela. Został on rozebrany w 1796 roku. Kamienna figura uległa uszkodzeniu podczas II wojny światowej.

Rynek

Piękny rybnicki rynek bez wątpienia jest jedną z wizytówek miasta. Ze wszystkich stron otoczony malowniczymi kamieniczkami, ozdobiony fontanną, jest z całą pewnością miejscem godnym odwiedzenia. Ważnym fragmentem zabudowy rynku jest ratusz, wzniesiony w stylu klasycystycznym. Stoi on przy rybnickim rynku od 1822 roku, kiedy to burmistrzem miasta był Antoni Żelasko. Usytuowany jest w północnym narożniku zachodniej pierzei rynku. Budynek jest murowany oraz tynkowany. Prostokątny, z krótkim skrzydłem z tyłu. Budowla zastąpiła drewniany ratusz, który stał pośrodku rynku do 1823 roku. Od 1993 roku w ratuszu znajduje się Urząd Stanu Cywilnego, a także rybnickie muzeum miejskie.

READ  Kościoły w Rybniku

Kościół p. w. św. Antoniego

Jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków Rybnika jest kościół p. w. św. Antoniego. Jest to jeden z najpiękniejszych budynków neogotyckich w Polsce. Kościół zaprojektowany przez Ludwika Schneidera, został wzniesiony w latach 1903- 1906, przy wykorzystaniu świetnej jakości cegieł z cegielni w Wielopolu. Konsekrowany 29 sierpnia 1907 roku. Budowla jest najwyższą świątynią na Górnym Śląsku, wieże wraz z krzyżami mają 84,2 m wysokości. Pierwotnie krzyże były wyższe, jednak skrócono je krótko po ukończeniu budowy. Ponadto kościół zajmuje powierzchnię 1900 m2i może pomieścić 7 tysięcy osób. W 1993 roku świątynia została podniesiona do godności bazyliki  mniejszej. W głównym ołtarzu umieszczona jest figura św. Antoniego Padewskiego, przeniesiona prawdopodobnie z dawnego kościoła parafialnego na górce przy ul. Gliwickiej. Rzeźba powstała w XVI albo XVII wieku, stworzona jest w stylu ludowo-barokowym. Od przełomu 1999- 2000 roku w kościele znajdują się nowe witraże. Z okazji jubileuszu 100-lecia świątyni został ufundowany nowy dzwon, ważący 3,5 tony. Zamontowano go w południowej wieży w listopadzie 2007 roku. Znajduje się tam też 15 carillonów, które wygrywają melodię pieśni „Antoni, patronie Ty nasz”. Św. Antoni od wieków zwyczajowo był uznawany za patrona miasta, w związku z czym oficjalnie został podniesiony do tej rangi uchwałą Rady Miasta z 25 stycznia 2006 roku.

Kompleks zabudowań Państwowego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych

Zabytkiem wartym obejrzenia jest także kompleks zabudowań Państwowego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych przy ul. Gliwickiej. Najstarsze budynki powstawały w latach 1882- 1886. Otoczone są pięknym parkiem ze starym, wartościowym drzewostanem. Wśród zabudowań szczególnie godny zauważenia jest neogotycki kościół p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1886 roku. Przed I wojną światową pełnił funkcję świątyni ekumenicznej, w której pacjenci szpitala mogli uczestniczyć nie tylko w nabożeństwach odprawianych przez księdza, ale także pastora i rabina. Dopiero po 1922 roku kościół stał się miejscem jedynie kultu rzymskokatolickiego. Podczas walk na terenie miasta w 1945 roku kościół, a także część pozostałych zabudowań uległo zniszczeniu. Odrestaurowano je dopiero w latach osiemdziesiątych. Najwyższym obiektem na terenie kompleksu jest 35 metrowa wieża ciśnień.

Urbanek

Również przy ul. Gliwickiej, na tzw. Rudzkiej Górze znajduje się Urbanek. Jest to murowana kapliczka słupowa z repliką obrazu św. Urbana. Na otworze kapliczki założona jest neobarokowa ozdobna krata. Kapliczka została zbudowana w 1887 roku z cegieł pozostałych po pierwszym etapie budowy pobliskiego szpitala psychiatrycznego. Wcześniej w tym miejscu znajdował się kopiec kamieni, usypany przez mieszkańców na pamiątkę zwycięskiej bitwy księcia Mikołaja V z husytami w maju 1433 roku. Ponieważ kapliczka coraz bardziej niszczała, w 1997 roku została rozebrana, a w odległości 12 metrów stworzono jej wierną rekonstrukcję. Stary obraz, namalowany na arkuszu blachy cynkowej i osadzony w drewnianym krośnie, został przeniesiony do rybnickiego muzeum, a w kapliczce umieszczono kopię, autorstwa Krzysztofa Dublewskiego.

Kościół parafii ewangelicko – augsburskiej

Ważny punkt wycieczki dla każdego pasjonata zabytków architektury znajduje się przy ul. Miejskiej. Stoi tam zabytkowy kościół parafii ewangelicko – augsburskiej. Pierwszy kościół stanął w tym miejscu w 1791 roku. Został przebudowany z drewnianej sieciarni zamkowej przez Franciszka Ilgnera. Spłonął niestety już w 1796 roku. Po odbudowie świątynia służyła ewangelickim wiernym aż do kolejnego pożaru w 1853 roku. Jednak już w tym samym roku powstał nowy, murowany kościół, który przetrwał do dziś. Wieża w stylu neoromańskim została dobudowana w 1875 roku. XIX- wieczne wyposażenie kościoła to ołtarz ambonowy z kopią obrazu Chrystus i syn marnotrawny autorstwa Bernarda Plockhorsta z drugiej połowy XIX wieku, organy, ławki, a także wsparte na filarach empory. Świątynia nazywana była Kościołem Inwalidów, ponieważ pierwotnie powstała na potrzeby leczących się w zamku ewangelików, którzy zostali ranni w wojnach śląskich. Obok kościoła znajduje się nieczynny cmentarz z nielicznymi zabytkowymi nagrobkami. Po przeciwnej stronie ulicy mieściła się ewangelicka szkoła podstawowa, działająca od 1791 roku i zamknięta w 1922 roku z powodu braku wystarczającej liczby chętnych.

READ  Zamek w Rybniku

Szpital św. Juliusza

W samym centrum Rybnika znajduje się budynek byłego szpitala św. Juliusza, wraz z kaplicą pod tymże wezwaniem. Budowla powstała w stylu neogotyckim. Inicjatorem budowy był  dr Juliusz Roger- przyboczny lekarz na dworze księcia raciborskiego Wiktora I. Szpital powstawał w latach 1868 – 1869, a otwarty został w 1871 roku. Od tego czasu był kilkukrotnie rozbudowywany. Pierwotnie szpital przeznaczony był dla kobiet, z czasem (aż do lat 2000/2001) znajdował się tam Szpital Miejski nr 1 w Rybniku.

Urząd miasta

Innym ciekawym budynkiem jest Urząd Miasta z 1928 roku, zbudowany za kadencji burmistrza Władysława Webera. Mieści się przy ul. Bolesława Chrobrego. Frontowa elewacja jest 9-osiowa, ozdobiona tympanonem z pilastrami i pięcioma witrażami w oknach sali posiedzeń Rady Miejskiej. Na witrażach zilustrowane zostały alegorie przemysłu, handlu i rolnictwa.

Secesyjna willa

Tuż obok Urzędu Pocztowego nr 1 w Rybniku usytuowana jest secesyjna willa, która powstała ok. 1890 roku. Jest to piętrowy budynek, z piękną wieżyczką o konstrukcji szachulcowej. Nakryta jest dachem piramidalnym. Budynek pokrywa dach wielopołaciowy, z wydatnymi okapami. Głowna fasada budynku, przy ul. Pocztowej, posiada drewniany i bardzo dekoracyjny balkon. W szczycie znajdują się kroksztyny i dekoracyjny łuk. Willa została odrestaurowana w latach 2002 – 2003 przez właściciela, czyli Pocztę Polską.

Budynek dawnego starostwa

Niedaleko skrzyżowania ulic Piłsudskiego i 3 Maja warto obejrzeć budynek dawnego starostwa. Znajduje się on w parku starościańskim. Został wzniesiony w stylu niemieckiego renesansu. Obecnie znajduje się w nim siedziba rybnickiego Starostwa Powiatowego.

Zabudowania byłego szpitala

Na mapie zabytków Rybnika powinny się także znaleźć zabudowania byłego szpitala przy ul. Rudzkiej. Wznoszony był począwszy od 1857 roku, zaś najwięcej dziś istniejących zabudowań powstało w czasie rozbudowy szpitala na początku XX wieku. Obecnie znajduje się w nich Zespół Szkół Wyższych, z filiami Politechniki Śląskiej, Uniwersytetu Śląskiego, a także katowickiej Akademii Ekonomicznej. Z racji nowo pełnionej funkcji budynki zyskały nową szatę architektoniczną, a jednak nie warto ich omijać przy zwiedzaniu miasta.

Zabytkowa wieża zbiornika wodnego

Ciekawym obiektem, znajdującym się nie w centrum miasta, a w dzielnicy Meksyk, jest zabytkowa wieża zbiornika wodnego zbudowana w 1905 roku. Została ustawiona na najwyższym wzniesieniu w okolicy. Nad wejściem znajduje się płyta z datą budowy, a jeszcze wyżej umieszczony został herb Rybnika. Fasada ozdobiona jest blokami ciosanego piaskowca wokół drzwi i na narożnikach. W bocznych ścianach znajdują się okratowane okna, obecnie także osłonięte blachą. Zwieńczenie wieży stanowi dekoracyjna ażurowa attyka. We wnętrzu zachowany został pierwotny układ rur wodnych z zaworami, wraz z systemem drabin i pomostów wokół ścian.

Kopalnia „Ignacy”

Interesującym i znanym zabytkiem Rybnika, znajdującym się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, jest kopalnia „Ignacy”, usytuowana w dzielnicy Niewiadom. Kopalnia ta została uruchomiona w 1792 roku pod nazwą „Hoym”, będącą nazwiskiem ministra do spraw Śląska w państwie pruskim, który popierał rozwój górnictwa w tym regionie. Jest to najstarsza kopalnia w tej okolicy. W kopalni stosowano wiele innowacji jak na tamte czasy. W 1854 roku wydrążono szyb „Graf Reden” przy ul. Sokolskiej, który jest dziś jednym z najstarszych w Europie. W 1858 roku został wyposażony w wyciągową maszynę parową o mocy 14 KM. Była to pierwsza maszyna wyciągowa w kopalni. Ta jednak ciągle się rozwijała, przeszła kilka konsolidacji (m. in. z położoną w Niewiadomiu kopalnią „Laura”). Najstarszą do dziś działającą wyciągową maszynę parową również można podziwiać w kopalni „Ignacy” – wyposażony w nią jest szyb „Głowacki”. Została wyprodukowana w 1900 roku przez „Wilhelmshütte Act. Ges. Eulau” i posiada moc wyciągową 520 KM. Obecnie dwa szyby kopalni – „Kościuszko” i „Głowacki” – pełnią funkcję szybów pomocniczych KWK „Rydułtowy – Anna”. Pozostałe budynki przejęło istniejące od 1999 roku Stowarzyszenie Zabytkowej Kopalni „Ignacy – Hoym”. Kopalnia udostępniona jest do zwiedzania. Na jej terenie zachowały się murowane budynki szybowe, kotłownia, maskownia, lampownia, cechownia, łaźnie, budynki biurowe oraz wieża wodna z 1953 roku o wysokości 46 metrów, przekształcona na punkt widokowy.

READ  Kaplice

Kościół p. w. św. Katarzyny

Pięknym zabytkiem jest także kościół p. w. św. Katarzyny w Wielopolu. Został tam przeniesiony z Gierałtowic w latach 1975 – 1976. Wzmianki o istniejącej w tym miejscu świątyni pojawiały się już w 1355 i 1447 roku. Dzisiejszy kościół został ufundowany przez Stanisława Dąbrówkę ok. 1534 roku. Jest to budynek drewniany, z konstrukcją zrębową i wieżą o konstrukcji słupowej. Prezbiterium kościoła jest zamknięte trójbocznie, a szersza nawa została stworzona na rzucie prostokąta. Przy prezbiterium znajduje się zakrystia, zaś przy nawie widać kwadratową wieżę z 1844 roku, autorstwa cieśli Mateusza Pindura z Chudowa. We wnętrzu strop jest płaski, jedynie nad ołtarzem i chórem znajduje się pozorne sklepienie kolebkowe. W zakrystii sklepienie belkowane, chór muzyczny został wsparty na czterech słupach. Na stropie nawy oraz prezbiterium znajduje się późnogotycka polichromia, odkryta w 1961 roku, datowana na 1534 rok. Zachowało się część wyposażenia kościoła, m. in. ołtarze z XVII i XIX wieku, ambona z XVII wieku oraz chrzcielnica drewniana z czarą podtrzymywaną przez anioła, z drugiej połowy XVII wieku.

Kościół p. w. św. Wawrzyńca

Innym cennym i urokliwym zabytkiem jest kościół p. w. św. Wawrzyńca w Kuźni Ligockiej. Ten również został przeniesiony w obecne miejsce z Boguszowic w połowie lat 70-tych. Parafia na pierwotnym terenie istnienia kościoła była wzmiankowana już w 1355 roku, zaś sam kościół, zachowany do dziś, powstał w roku 1717. Twórcą budowli był cieśla Jakub Sedlaczek z Gliwic. Drewniany kościół o konstrukcji zrębowej powstał na podmurowaniu kamiennym. Wieża kościelna jest konstrukcji słupowej. Świątynia zbudowana została na planie krzyża greckiego, jej trzy ramiona zakończone są trójbocznie. Kościół wyposażony był między innymi w babiniec i zakrystię. W krzyżu kościoła znajduje się także ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę, z latarnią, zwieńczona kopułką. Ołtarz główny kościoła wykonany jest w stylu rokoko, z dwoma obrazami: Męczeństwa św. Wawrzyńca z 1685 roku, autorstwa Michała Willmana (w XVIII wieku został powiększony) oraz obraz przedstawiający św. Marcina, z wieku XVII lub późniejszy. Obydwa obrazy w latach 60-tych XX wieku zostały odrestaurowane. W kościele zachowały się także trzy inne ołtarze, ambona, chrzcielnica oraz obrazy i rzeźby.

Zabytkowy wóz konny

Nie tylko zabytki architektury mogą być ciekawostką w Rybniku. Przed budynkiem Państwowej Straży Pożarnej przy ul. św. Józefa podziwiać można zabytkowy wóz konny Straży Ogniowej z pompą ręczną. Natomiast w okolicy dworca PKP znajduje się jedyna w regionie lokomotywownia. Przed jej budynkiem stoi zabytkowy parowóz z 1900 roku, model Tkh 1-429, wyprodukowany przez firmę „Hagans”. Może to być nie lada gratka dla fanów kolei.

Ważnym wydarzeniem dla ziemi rybnickiej były kolejne powstania śląskie. Pamiątki tamtych wydarzeń, a także poległych powstańców, w postaci licznych pomników czy tablic, znaleźć można niemal na każdym kroku. Jeden z takich pomników znajduje się na rybnickim cmentarzu komunalnym. Pierwszy pomnik stojący w tym miejscu został zniszczony przez Niemców w 1939 roku. Obecny został postawiony w 1945 roku. Na tle ściany ustawiona jest figura siedzącego powstańca autorstwa Lesława Zbożila.

Bibliografia:

1. Cimała Bogdan, Porwoł Paweł, Wieczorek Wacław, Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego, Opole 1985.

2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VI Województwo Katowickie, z. 11 Powiat rybnicki, red. Izabela Rejduch – Samkowa i Jan Samek, Katowice 1964.

3. Kloch Bogdan, Keller Dawid, Zarys dziejów Rybnika (do 1989 r.), Rybnik 2008.

4. Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego (wydanie broszurowe).

5. Żukowski Aleksander, Matuszczyk Kotulska Aleksandra, Szlakami Zielonego Śląska, Czerwionka – Leszczyny 2008.

6. Żukowski Aleksander, Rybnik i okolice, Czerwionka – Leszczyny 2009.

Fot. Przykuta, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Wydarzenia w Rybniku Previous post Wydarzenia kulturalne
Praca Rybnik Next post Wysokie kwalifikacje kluczem do pracy