Okupacja niemiecka trwała od 1 września 1939 do 26 marca 1945 r. (2034 dni)
Nowe władze skupiły się na aresztowaniu wrogów III Rzeszy znajdujących się na tzw. polskiej liście gończej, gdzie znajdowało się 70 osób z Rybnika (169 z całego powiatu rybnickiego). Tylko część aresztowano i przetrzymywano ich w piwnicach sądu rybnickiego. Więzienie powstało także w budynkach klasztornych sióstr Urszulanek
Niemcy niszczyli ślady polskości – pamiątkowe tablice, książki, na cmentarzu zdewastowano pomnik powstańców śląskich.
Wprowadzono obowiązek pracy i kartki na żywność.
W 1941 r. wprowadzono listę narodowościową, gdzie ludności niemieckiej nadano I i II grupę zaś pozostałym III i IV. Zakazano używania języka polskiego. Część Ślązaków wcielono do armii niemieckiej. Obok wieży ciśnień w dzielnicy „Meksyk” Niemcy stworzyli obóz dla polskich rodzin z Zagłębia Dąbrowskiego
Zdjęcie przedstawia fragment ulicy Chrobrego w czasie okupacji
Pogarszającą się sytuację Niemców na froncie unaoczniło ściąganie dzwonów kościelnych na przełomie 1942/1943 r.. Dodatkowo przepełnione rannymi były okoliczne szpitale.
W styczniu 1945 r. Armia Radziecka zajęła Knurów, Gierałtowice, Czuchów i wdarła się do północnej części Rybnika lecz wobec zdecydowanego oporu niemieckiej 8 Dywizji Pancernej nie zdołała go opanować. 2 lutego wojska radzieckie podjęły nową próbę zdobycia miasta zajmując tylko jego część zachodnią. Rosjanie zostali zatrzymani na linii rzeki Ruda wokół której teren był zaminowany – Rosjanie tracą tu wiele czołgów. Niemcy stworzyli silną obronę w rejonie Góry Rudzkiej m.in. na terenie szpitala psychiatrycznego. Nowa ofensywa zaczęła się 11 marca 1945 – początkowo Niemcy stawiali opór. Dopiero w poniedziałek 26 marca 1945 r. Niemcy późnym wieczorem opuścili Rybnik. Siły 107 Dywizji Piechoty płk. Wasyla Pietrienki rozbiły rybnicki garnizon. Niemcy stracili 1600 zabitych i 370 wziętych do niewoli. Miasto było puste, gdyż wcześniej Niemcy ewakuowali wszystkich mieszkańców w kierunku Raciborza. Również Rosjanie nie zajmowali miasta wyczekując w lasach od strony Żor i Wielopola. W czasie walk uszkodzono lub zniszczono ok 100 domów. Ludzie zaczęli wracać do miasta w Wielki Piątek 30 marca 1945 r. Na Wielkanoc w kościołach zaczęto odprawiać nabożeństwa. W czasie wyzwalania Rosjanie dopuścili się aktów przemocy m.in. w Rybnickiej Kuźni, Stodołach – gdzie zabili 6 mieszkańców.
Duża część rybnickich Niemców osiadła w Dorsten w Westfalii. W czasie okupacji łącznie w powiecie rybnickim i wodzisławskim zginęło w obozach lub zamordowano przeszło tysiąc mieszkańców. Z pośród 200 niemieckich obozów specjalnych na Górnym Śląsku w powiecie rybnickim działały obozy za dworcem kolejowym, w Pszowie, Lyskach, Pogrzebieniu i Gorzyczkach.
